"Prus nie ma biografii, należy do najszczelniej zakonspirowanych pisarzy, bo nawet jego oczy na portretach kryją się za ciemnymi szkłami" - napisał w 25-tą rocznicę śmierci Prusa Tadeusz Boy-Żeleński. Od tamtego czasu badania nad życiem pisarza znacznie się rozwinęły, a przecież spostrzeżeniu Boya nie sposób i dzisiaj odmówić racji: biografię Prusa tworzą przede wszystkim fakty literackie, jego wystąpienia publicystyczne i beletrystyczne.
Dlatego ten "mały portret" Prusa będzie swoisty - dukt biograficzny zastąpi tu prezentacja wielkich dzieł pisarza, zawartych w nich koncepcji ideowych i artystycznych.
Za decyzją, by na plan pierwszy wysunąć analizę powieści, rozszyfrować intencje pisarza i ukazać sposoby ich beletrystycznej realizacji, by zaakcentować te walory, które fascynują dzisiejszego czytelnika - kryje się też przekonanie, że właśnie twórczość Prusa-artysty przetrwała, co więcej - rośnie w siłę.